Znameniti spomenici 2

SPOMENIK VUKU KARADŽIĆU
Autor: ĐORĐE JOVANOVIĆ

U parku, na uglu Ruzveltove ulice i Bulevara kralja Aleksandra, bronza 300 cm, ukupna visina 725 cm.
Podigla ga Beogradska opština 1937.

VUK STEFANOVIĆ KARADŽIĆ
(Tršić kod Loznice, 1787 - Beč, 1864), lingvist, etnograf, istoričar, reformator srpskog jezika

Učio je školu u Loznici (1795) i manastiru Tronoši. Posle Prvog srpskog ustanka bio je pisar u Sovjetu (vladi), zatim učitelj i državni činovnik. Godine 1809-10. teško je oboleo, leva noga mu je ostala zgrčena, tako da je do kraja života nosio štulu. Posle propasti ustanka, 1813. odlazi u Beč. Tamo ga filolog Jernej Kopitar, podstiče da sakuplja narodne umotvorine i pesme, i radi na jeziku i pravopisu. Izdao je prvu zbirku narodnih pesama i Pismenicu (gramatiku). Od tada počinje njegov epohalni rad na utemeljivanju nove srpske književnosti, jezika i pravopisa. Godine 1818. izdaje "Rječnik (sa gramatikom)" u kojem je objavljena i reforma srpskog jezika. Radio na sakupljanju pripovedaka, poslovica, zagonetki, pisao istorijska svedočanstva i drugo. Borio se protiv samovlašća kneza Miloša Obrenovića, kao i protiv jakog fronta protivnika svojih reformatorskih ideja. Uređivao almanah "Danica" i nastojao da stranu kulturnu javnost upozna sa srpskim narodnim blagom i prošlošću. Univerzitet u Jeni dodelio mu je titulu počasnog doktora, a slična priznanja Vuk je dobio od mnogih evropskih akademija.

Zahvaljujući Vuku, srpske narodne pesme postale su poznate i cenjene širom Evrope, a izuzetno su se dopale i Geteu. Objavljene "Pesme" Branka Radičevića pokazale su da se narodnim jezikom mogu pisati i umetnička dela, a Daničićev "Rat za srpski jezik i pravopis" dokazao je, snagom naučnih argumenata, opravdanost Vukovih jezičkih postavki. Njegovo delo imalo je ogroman uticaj i na ostale jugoslovenske narode, pa su se tako, na tzv. Književnom dogovoru u Beču 1850. godine, predstavnici srpskog i hrvatskog kulturnog života sporazumeli o uvođenju jedinstvenog književnog jezika kod oba naroda. Godine 1897. Vukovi posmrtni ostaci preneseni su iz Beča u Beograd i sahranjeni u porti Saborne crkve.

SPOMENIK DOSITEJU OBRADOVIĆU
Autor. RUDOLF VALDEC

Bronza 300 cm, ukupna visina 500 cm. Podignut 1911. ispred nekadašnje Narodne biblioteke (pred ulazom u Kalemegdan), a 1930. prenet u Univerzitetski park.

Na spomeniku je ispisana maksima: "Iduć uči, u vjekove gledaj!"

DOSITEJ OBRADOVIĆ
(Čakovo, Banat, oko 1739 - Beograd, 1811), književnik, filozof, pedagog i narodni prosvetitelj

Kao mladić otišao u manastir, ali se kasnije raskaluđerio, putovao po svetu i studirao na evropskim univerzitetima. Spada u najznačajnije i najuticajnije ličnosti srpskog naroda u 18. i početkom 19. veka. Prešao u Srbiju 1806. (za vreme Prvog srpskog ustanka) i 1808. osnovao Veliku školu, a potom postao prvi ministar prosvete u Srbiji (1811). Znanje i ideje unosio u narod težeći da ga prosveti. Racionalist, rodoljub, reformator, borio se protiv sujeverja i svemoći crkve. Među prvima težio jedinstvu jugoslovenskih naroda, bez obzira na verske razlike. Zalagao se za upotrebu narodnog jezika u književnosti, za oslobođenje žena iz ropskog položaja itd. Najznačajnija dela: "Život i priključenija", "Basne", "Sovjeti zdravog razuma". Sahranjen u porti Saborne crkve u Beogradu.

SPOMENIK IVI ANDRIĆU
Autor: MILENKO MANDIĆ

Na Andrićevom vencu, u blizini Pionirskog parka; bronza 140 cm. Podignut 1992. povodom stogodišnjice rođenja našeg nobelovca.

IVO ANDRIĆ, www.ivoandric.org.yu
(Dolac kraj Travnika, 1892 - Beograd, 1975), dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1961.

Gimnaziju je završio u Sarajevu, studirao u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu, doktorirao u Gracu. Između dva svetska rata bio u diplomatskoj službi. Pisac snažne imaginacije, a istovremeno i vanredan poznavalac istorijskih prilika stare Bosne, o kojoj je najčešće pisao. Sugestivno je dočarao ljudsku i društvenu panoramu minulih vremena. U početku je objavljivao pesme, da bi vremenom prešao na pripovetku i roman. Spada među naše najčitanije pisce, takođe i među one koji su najviše prevođeni u svetu.

Napisao romane "Na Drini ćuprija", "Travnička hronika", "Gospođica", "Prokleta avlija" i "Omer-paša Latas"; zbirke pripovedaka "Nemirna godina", "Žeđ", "Jelena, žena koje nema", "Lica", "Deca", "Kuća na osami"; lirsku prozu "Ex ponto", "Nemiri"; meditativnu prozu "Znakovi pored puta", "Razgovor sa Gojom". Pisao i eseje o svojim omiljenim piscima Njegošu, Kočiću, Matavulju. Bio dugo godina predsednik Saveza književnika Srbije.

SPOMENIK MILOŠU CRNJANSKOM
Autor: DRINKA RADOVANOVIĆ

Bronza 70 cm, ukupna visina 260 cm. Podignut 1993. povodom obeležavanja stogodišnjice rođenja velikog pisca.

MILOŠ CRNJANSKI
(Čongrad, Mađarska, 1893 - Beograd, 1977), pesnik, pripovedač, romansijer, dramski pisac

Jedan je od najistaknutijih predstavnika modernog književnog izraza kod nas posle Prvog svetskog rata. Radio je kao profesor i novinar, a od 1928. u diplomatskoj službi. Drugi svetski rat zatekao ga je u Rimu, odakle odlazi u London, da bi se vratio u Beograd tek 1965. Počeo je da objavljuje 1918. i do kraja života ispisao je najpoetskije romane na srpskom jeziku ("Seobe" i "Druga knjiga Seoba"), najdublju poemu u slavu Beograda ("Lament nad Beogradom"), najpotresnije romane o ratu ("Dnevnik o Čarnojeviću") i izgnanstvu ("Roman o Londonu"), studiju o Mikelanđelu, poemu "Stražilovo", u kojoj "zaista monumentalna konstrukcija arhitektonskih masa ne protivureči lakoći i smaragdnoj prozirnosti materijala od kojih je sagrađena, ni spontanosti elemenata koji su u nju ugrađeni" (Marko Ristić).

Pokretao je listove i časopise ("Puteve" sa M. Ristićem 1922, "Ideje", politički list 1934), dobio najveći broj književnih nagrada između dva rata u Beogradu. Ekranizacije njegovih proza ("Seobe" Aleksandra Petrovića i dr.) dokazuju da je Crnjanski bio s pravom uveren u svoje dramaturško umeće ("Maska, 1918, "Konak", 1957, "Tesla", 1966). Napisao je i nekoliko brilijantnih eseja o slikarima i pozorištu, putopis "Ljubav u Toskani", memoarske zapise "Itaka i komentari" i "Embahade" I-III i roman "Kod Hiperborejaca".