Crkveno graditeljstvo

HRAM SVETOG SAVE
na Vračarskom platou

Hram se nalazi u istočnom delu Svetosavskog trga. Pripreme za njegovu izgradnju trajale su veoma dugo, još od 1894. Na drugom konkursu raspisanom 1926. godine usvojeno je arhitektonsko rešenje arh. Bogdana Nestorovića, uz kasnije prihvatanje nekih elemenata projekta arh. Aleksandra Deroka. Osvećenje temelja izvršio je patrijarh Varnava 15. septembra 1935. godine, a kada su radovi poodmakli, patrijarh Gavrilo je 27. maja 1939. godine svečano osvetio, i u oltaru, uz kamen temeljac, položio povelju. Dalja izgradnja bila je prekinuta napadom Nemačke na Jugoslaviju, 6. aprila 1941. Tek u leto 1984. godine dobijena je dozvola od države za nastavak gradnje, pa je ratom i ljudskom nebrigom oskrnavljen hram ponovo osvetio patrijarh German u prisustvu svih srpskih arhijereja, 30. aprila 1985. godine, položivši povelju o nastavku radova u novim istorijskim prilikama. Za protomajstora izgradnje određen je arh. Branko Pešić, profesor Univerziteta. Iako u izgradnji, već danas spomen-hram predstavlja organski deo savremene živopisne siluete Beograda, čineći jedno od njegovih glavnih obeležja.

SVETI SAVA
(1169-1236), arhiepiskop srpski

Sin Stefana Nemanje, velikog župana srpskog. Kao mladić žudeo za duhovnim životom, zbog čega je odbegao u Svetu Goru gde se zamonašio i sa retkom revnošću prošao ceo podvižnički ustav. Nemanja posleduje primeru sina, te i sam dođe u Svetu Goru, gde se zamonaši i umre kao monah Simeon. Sava je izdejstvovao kod cara i patrijarha nezavisnost Srpske crkve, i postao prvi arhiepiskop srpski. Podigao je, zajedno sa ocem svojim, manastir Hilandar, a potom i mnoge druge manastire, crkve i škole po zemlji srpskoj. Putovao je u dva maha na poklonjenje svetinjama u Svetoj Zemlji. Mirio braću svoju, zavađenu oko vlasti; mirio Srbe sa susedima njihovim, i stvarajući Srpsku crkvu, stvarao je kroz to srpsku državu i kulturu. Unosio je mir među sve balkanske narode i radio je na dobru svih, zbog čega je i bio poštovan i voljen od svih Balkanaca. Narodu srpskom on je dao hrišćansku dušu, koja nije propala sa propašću države srpske. Skončao u Trnovu u vreme cara Asena, razbolevši se posle službe Božje na Bogojavljenje, 12. januara 1236. godine. Telo mu preneo kralj Vladislav u manastir Mileševu, odakle ga Sinan-paša digne i spali na Vračaru u Beogradu, 27. aprila 1594. godine.

BOGORODIČNA CRKVA RUŽICA
Kalemegdan 6

Nalazi se u severnoistočnom podgrađu Beogradske tvrđave, ispod Zindan-kapije. U doba despota Stefana Lazarevića postojala je stara crkva istog imena, koju su Turci pri osvajanju Beograda 1521. godine porušili. Sadašnja crkva bila je u 18. veku barutni magacin, koji je 1867-69. godine pretvoren u vojnu crkvu. Posle velikih oštećenja, nastalih posle Prvog svetskog rata, crkva je obnovljena 1925. godine. Izrezbareni ikonostas je uradio Kosta Todorović, a ikone na njemu naslikao jeromonah Rafailo Momčilović. Zidne kompozicije naslikao je Andrej Bicenko, ruski slikar.

KAPELA SVETE PETKE
Kalemegdan

Nalazi se u neposednoj blizini crkve Ružica, podignuta posle 1867. godine pod "čudotvornim izvorom". Sadašnja kapela je sagrađena 1937. godine po projektu arhitekte Momira Korunovića. Njene unutrašnje zidove i svodove pokrivaju mozaici, koje je 1980-83. godine izradio slikar Đuro Radulović.

VAZNESENJSKA CRKVA
Admirala Geprata 19

Crkva je podignuta 1863. godine. Nalog za njenu izgradnju dali su 1860. godine knez Mihailo Obrenović i mitropolit Mihajlo, a podignuta je dobrovoljnim prilozima mnogih Beograđana. Planove su izradili Pavle Stanišić i Jovan Ristić, građevinske radove su obavili Josip Štok i Fernand Stevanov, a preduzimač je bio Koča Z. Popović. Crkva je oblikovana u duhu tada vladajućeg romantizma, po ugledu na stare srpske manastire, pre svega Ravanicu. Prve ikone je naslikao slikar Nikola Marković 1864. godine, ali je kasnije izrada ikona poverena najpoznatijem slikaru tog vremena Stevi Todoroviću, koji je ovaj poduhvat završio 1881. godine. Takođe, prvobitne zidne slike Nikole Markovića ustupile su mesto novim kompozicijama Andreja Bicenka 1937. godine. Crkva ima bogatu riznicu sa zbirkom ikona, starih knjiga, zlatarskih dela i drugih premeta iz 19. veka.

NIKOLAJEVSKA CRKVA
Njegoševa 43, Zemun

Crkva se nalazi u starom istorijskom jezgru Zemuna ispod srednjovekovne tvrđave Gardoš. Podignuta je 1725-1731. godine. Građena je u baroknom stilu, kao jednobrodna građevina sa dvospratnim zvonikom. Crkva ima sve tipične odlike baroknih hramova podizanih u Sremu u 18. veku. Unutrašnjost crkve krasi bogato izrezbareni ikonostas, sa ikonama koje je 1762. godine naslikao Dimitrije Bačević, jedan od najpoznatijih srpskih slikara iz druge polovine 18. veka. Crkva ima jednu od najbogatijih riznica starih kultnih predmeta, kao i zbirku ikona iz 18. i 19. veka. U crkvi se čuvaju mošti sv. apostola Andreje Prvozvanog.

CRKVA SVETOG ALEKSANDRA NEVSKOG
Cara Dušana 63

Stara crkva na Dorćolu izgrađena je 1877. godine i posvećena sv. Aleksandru Nevskom. Ona je služila svojoj nameni do 1891. godine, kada je odlučeno da se podigne veći hram. Planove za izgradnju izradila je arhitekta Jelisaveta Načić, a osvećenje temelja obavljeno je 1912. godine. Prvi svetski rat odložio je izgradnju crkve, pa je ona završena tek 1928-29. godine, a mermerni ikonostas (prvobitno predviđen za hram na Oplencu) poklonio je kralj Aleksandar Karađorđević 1930. godine. Ikone su naslikane iste godine u ikonopisnoj radionici ruskog slikara Borisa Seljanka. U crkvenim pevnicama nalaze se spomenici ratnicima poginulim u oslobodilačkim ratovima (1876-1918) kao i spomenici ruskom caru Nikolaju II i kralju Aleksandru I Karađorđeviću. Sadašnje zidne kompozicije naslikao je u "al seko" tehnici slikar jeromonah Naum Andrić 1970-72. godine.

CRKVA SVETOG MARKA
Bulevar kralja Aleksandra 17

Crkva Sv. Marka na Tašmajdanu građena je 1931-1940. godine na mestu stare crkve iz 1835. godine, prema planovima arh. Petra i Branka Krstića. Oblikovana je u duhu arhitekture srpsko-vizantijskog stila. Po opštem graditeljskom rešenju, arhitektonskim formama i polihromiji fasada, ovaj hram je najsrodniji manastiru Gračanici. Opremanje i ukrašavanje hrama još nije završeno. U južnom delu naosa nalazi se sarkofag sa kostima cara Dušana, koje su prenesene iz njegove zadužbine manastira Sv. Arhanđela kod Prizrena. Na severnoj strani je grobnica od belog mermera u kojoj su sahranjeni zemni ostaci patrijarha Germana Đorića. U crkvi se čuva jedna od najbogatijih zbirki srpskih ikona 18. i 19. veka.

CRKVA SVETOG VASILIJA OSTROŠKOG
Partizanske avijacije 21a, Novi Beograd

Najmlađi pravoslavni hram u Beogradu, ujedno je i prva crkva podignuta na teritoriji Novog Beograda posle Drugog svetskog rata. Gradnja je započela 1996. godine, a crkva je osvećena 2001. Oslanjanjem na hrišćansku tradiciju i na sjajna ostvarenja starih srpskih neimara, arhitekta Mihajlo Mitrović se opredelio za oblik prastare hrišćanske rotonde, koju prate niži aneksi i visoki zvonik na zapadu i trolisna oltarska apsida na istoku. Hram Sv. Vasilija Ostroškog predstavlja kompoziciono čvrstu i likovno homogenu celinu, ostvarenu modernim konstrukcionim postupkom. Podignuta je prilozima poštovaoca dela svetog Vasilija Ostroškog Čudotvorca.