Znamenitosti

Najstariji arheološki nalazi sa njegovog područja sežu u peti milenijum pre nove ere. Pripadnici keltskog plemena su osnovali Singidunum u 3. veku pre nove ere, dok prvo pominjanje Beograda datira iz 878. godine. Tokom svoje duge i burne istorije, Beograd je osvajalo 40 armija, a 38 puta je podizan iz pepela.

Beograd je glavni grad Srbije, sa oko 1,6 miliona stanovnika. Ima prvorazredni saobraćajni značaj, kao značajno drumsko i železničko čvorište, a takođe i međunarodno rečno i vazdušno pristanište i telekomunikacijski centar. Prostire se na 3,6 % teritorije Srbije, a njemu živi 15,8% stanovništva Srbije i radi 31,2% svih zaposlenih u Srbiji.

U Beogradu su razvijeni značajni privredni i poljoprivredni kapaciteti, posebno metalska, metaloprerađivačka i elektronska industrija, zatim trgovina i bankarstvo. Na širem području Beograda, Smedereva i Pančeva, na obalama Dunava, locirana je na 2000 kvadratnih metara slobodna trgovinska zona. U Beogradu se stvara 30% društvenog proizvoda Srbije.

Beograd je prestonica srpske kulture, obrazovanja i nauke. U njemu je najveća koncentracija institucija iz oblasti nauke i umetnosti od nacionalnog značaja. Tu je Srpska akademija nauka i umetnosti, osnovana 1886. kao Srpska kraljevska akademija; Narodna biblioteka Srbije, osnovana 1832; Narodni muzej, osnovan 1841. i Narodno pozorište, osnovano 1869. Grad je takođe i sedište Beogradskog univerziteta, osnovanog 1808. kao Velika škola, i Univerziteta umetnosti.

Beograd ima status posebne teritorijalne jedinice u Srbiji, koja ima svoju autonomnu gradsku upravu. Njegova teritorija je podeljena na 17 opština, koje imaju svoje lokalne organe vlasti.

Postoje mesta u Beogradu koje obavezno morate da vidite i osetite. Ulice, trgovi, spomenici, parkovi, česme, arheološka nalazišta... i druge znamenitosti koje zaslužuju preporuku. Mnoga od njih su proglašena za kulturna dobra.

Prva ljudska naselja na tlu Beograda nastala su još pre 7000 godina. O tome svedoče brojna arheološka nalazišta sa materijalnim ostacima, od kulture starijeg kamenog doba i ostalih praistorijskih kultura, do srednjeg veka. Nalazišta nisu uređena za posetioce, a materijalni ostaci se mahom nalaze u Narodnom muzeju.

Vinča, 14 km od Beograda na putu za Grocku, je praistorijski lokalitet na samoj obali Dunava, sa ostacima materijalne kulture praistorijskog čoveka (neolitska plastika). U pećinama na Belim vodama nađeni su ostaci neandertalskog čoveka. Po nalazištu u Vinči nazvana je najrasprostranjenija kultura na tlu tadašnje Evrope.

Na teritoriji Grocke su nalazišta Agino brdo (neolit), Dubočaj i Brestovik (rimski period). Na području Surčina, kod Jakova, je Kormadin, gde su pronađeni predmeti iz mlađeg neolita. Na putu za Avalu, u Šupljoj steni pronađene su praistorijske rudarske jame, a na Avali srednjovekovno utvrđenje od kamena, grad Žrnov.

Na teritoriji Karaburme i Rospi ćuprije pronađene su dosta dobro očuvane keltske grobnice. Rimske terme pronađene u Univerzitetskom parku na Studentskom trgu, ostaci su rimskog civilnog naselja. Ostaci rimskog naselja pronađeni su i u Donjem gradu na Kalemegdanu - Mitrino svetilište sa žrtvenikom i male terme.

Nalazi se na 14 kilometara od Beograda, pored puta Beograd-Smederevo i nadaleko je poznata po nalazima izuzetne arheološke vrednosti. Praistorijski lokalitet Belo brdo je na samoj obali Dunava i predstavlja svetski poznato arheološko nalazište sa ostacima, velikog neolitskog naselja, u kulturnom sloju debljine 10,5 m i zahvata površinu od 10 hektara. U toku iskopavanja, koje je započeo 1908. profesor Beogradskog univerziteta dr Miloje Vasić, otkrivene su brojne kuće, zemunice sa ostacima materijalne kulture praistorijskog čoveka.

Svaki od nataloženih praslojeva, koji obeležava pojedine faze života u Vinči (u razdoblju od oko 4500. do 3200. pre naše ere), sadrži prave riznice najraznovrsnijih predmeta: oruđe i oružje od kamena i kosti, posuđe za svakodnevnu upotrebu, bogato dekorisane ritualne vaze, veliki broj antropomorfnih i zoomorfnih figurina izuzetno upečatljive stilizacije, nakit od raznih vrsta retkih i skupocenih materijala i bezbroj drugih predmeta i umetničkih dela izrađenih u samoj Vinči ili pribavljenih iz udaljenih oblasti - iz srednje Evrope, donjeg Podunavlja ili sa Mediterana.

Otkriveni predmeti danas se mogu videti u Narodnom muzeju u Beogradu, Muzeju grada Beograda i Vinčanskoj zbirci na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Vinčanska kultura prostirala se oko 4000. godine pre naše ere, na teritoriji većoj od teritorije bilo koje neolitske kulture u Evropi. Pojedina njena naselja premašila su veličinom i brojem žitelja ne samo sva istovremena neolitska naselja, već i prve gradove znatno kasnije nastale u Mesopotamiji, Egeji i Egiptu.

Vinčanska kultura bila je u zenitu razvoja do 3800. godine pre n.e. - otprilike, sve dok se nisu pojavile zajednice koje su razvile nove privredno-društvene odnose, zasnovane na stočarstvu i obradi bakra i zlata.

Generalnim urbanističkim planom razvoja Beograda, priobalni pojas Dunava u zoni Vinče proglašen je Arheološkim parkom. Pored arheološkog nalazišta, Vinča je poznata i po manastiru Vavedenje iz XV veka, kao i Institutu za nuklearna ispitivanja "Vinča".

Za organizovane turističke posete Arheološko nalazište "Belo brdo" otvoreno je tokom cele godine. Turistička organizacija Beograda organizuje redovne obilaske nalazišta.

ARHEOLOŠKO NALAZIŠTE "BELO BRDO"
Vinča, Belo brdo 17, tel. 8065-334, 8066-340, www.mgb.org.rs

JP „Sava centar”

Milentija Popovića 9
tel. 2206-000, faks 2605-578
blagajna 2206-060
www.savacentar.net

Sava Centar je međunarodni kongresni, kulturni i poslovni centar namenjen različitim mogućnostima. Smešten je u neposrednoj blizini ušća Save u Dunav, udaljen pet minuta od centra grada i petnaest minuta od međunarodnog aerodroma "Nikola Tesla". Građen je od 1976. do 1979. godine, a glavni projektant i rukovodilac tima bio je arhitekta Stojan Maksimović.

Sa hotelom "Continental" čini jedinstvenu arhitektonsku celinu. Zahvaljujući svojim mogućnostima, tehničkoj opremljenosti i visoko stručnim kadrovima, Sava Centar je u mogućnosti da organizuje najveće kongresne skupove i obezbedi izvođenje i najsloženijih umetničkih predstava.

Centar ima korisnu površinu od 69.720 kvadrata, dok je ukupna površina 100.000 kvadratnih metara. Korisnicima usluga Sava Centra na raspolaganju su: Velika dvorana sa 3672 mesta, 15 konferencijskih sala, usluge stručnog tima organizatora kongresnih manifestacija (PCO) i kulturnih programa, Izložbeni prostori, Pres centar, savremena audio-vizuelna oprema i veliki broj savremeno opremljenih kancelarija.

U Centru se godišnje održi oko 150 koncerata, 320 kongresa, više od sto filmskih premijera i dve stotine filmskih projekcija. Kulturne programe tokom godine vidi između 400.000 i 500.000 posetilaca, a na kongresima je u proseku 450 učesnika (od 30 do 4000 po skupu). Sava Centar je mesto koje svakodnevno poseti hiljade Beograđana, ne samo poslovno, već i da provedu prijatne trenutke u obilasku poslovnog i trgovačkog centra ili u nekom od restorana i kafe barova. Računa se da ga dnevno poseti prosečno 3000 ljudi.

U Sava Centru su održani značajni kongresni skupovi i umetnički programi. Član je međunarodnih asocijacija: ICCA (International Congress and Convention Association) i AIPC (The International Association of Congress Centres), ILMC (International Live Music Conference) i ISPA (International Society of Performing Arts).

Od kongresnih skupova među najznačajnije spadaju: Konferencija o evropskoj bezbednosti i saradnji – KEBS, Godišnja skupština Svetske banke i MMF-a, 55. zasedanje Generalne skupština Interpola, VI konferencija komiteta za trgovinu i razvoj - UNKTAD, Generalna skupština UN za obrazovanje, nauku i kulturu - UNESKO-a, XI svetski kongres rudara, 73. Svetski kongres međunarodne federacije stomatoga – FDI, 21. Svetski kongres automobilskih inžinjera i tehničara – FISITA, IX Samit nesvrstanih zemalja, 6. Ministarska konferencija „Životna sredina za Evropu“, 10. godišnji kongres Evropskog koledža sportskih nauka, 14. godipnji sastanak Evropske banke za obnovu i razvoj - EBRD. Svojim klijentima i posetiocima pruža i dodatne usluge koje su sastavni deo profesionalne kongresne organizacije (štamparija, sopstvena IT mreža, internet, ketering usluge, profesionalno obezbeđenje, parking), što ovaj objekat čini jedinstvenim.

Na sceni Velike dvorane gostovali su i predstavili se brojni svetski priznati umetnici i ansambli: Plasido Domingo, Monserat Kabalje, Hoze Kareras, Najdžel Kenedi, Svetlana Zaharova, Vladimir Aškenazi, Majls Dejvis, Henrik Šering, BB King, Čik Korija, Herbi Henkok, Pet Metini, Pako de Lusija, Sting, Brajan Feri, Moskovska filharmonija, Izraelska filharmonija (dirigent Zubin Mehta), Kraljevski filharmonijski orkestar Velike Britanije, Orkestar Milanske Skale, Njujorška filharmonija, Balet i opera Boljšoj teatra... U prethodne tri decenije Sava Centar je predstavio stvaralaštvo najvećih i najznačajnijih umetnika evropske i svetske kulture, a dugi niz godina domaćin: Međunarodnog filmskog festivala (FEST), Beogradskih muzičkih svečanosti (BEMUS), Beogradskog međunarodnog teatarskog festivala (BITEF), Beogradskog festivala igre, Gitar Art Festivala, Festivala 7 Veličanstvenih, „Radost Evrope“...

Beogradska tvrđava

Beogradska tvrđava podignuta je na grebenu iznad ušća Save u Dunav u razdoblju od I do XVIII veka kao kompleks odbrambenog karaktera. Tvrđava je danas svojevrstan muzej istorije Beograda. Ovu celinu čine sama Beogradska tvrđava, podeljena na Gornji i Donji grad, i park Kalemegdan.

Zbog izuzetnog strateškog značaja na ovom mestu je, krajem prvog veka naše ere, podignuto utvrđenje - rimski kastrum, kao stalni vojni logor IV Flavijeve legije. Posle rušenja od strane Gota i Huna, utvrđenje je obnovljeno u prvim decenijama 6. veka. Nepuno stoleće kasnije, razaraju ga Avari i Sloveni.

Uz utvrđenje na bregu iznad ušća Save u Dunav, nastao je antički Singidunum, a na istom mestu i slovenski Beograd. Stolećima se srednjovekovni grad razvijao na prostorima Tvrđave, tražeći sigurnost među njenim bedemima. Beogradska tvrđava često je rušena i obnavljana. Iznad rimskih zidina stoje srpski bedemi, a preko njih, turske i austrijske fortifikacije. U 12. veku vizantijski car Manojlo Komnin podigao je na rimskim ruševinama novi kastel. U prvim decenijama 14. veka ovo malo utvrđenje na bregu prošireno je do rečnih obala.

Pod vlašću despota Stefana Lazarevića, kao novo središte Srbije, Beograd je ojačan prostranim utvrđenjima Gornjeg i Donjeg grada. U starom kastelu podignut je Despotov dvor, a na Savi je dograđeno ratno pristanište. U okviru bedema razvio se napredan srednjovekovni grad. Posle turskog osvajanja 1521. godine, pa sve do kraja 17. veka, Beogradska tvrđava nije značajnije dograđivana.

Novo razdoblje započelo je austrijsko-turskim ratom. Kao ključno utvrđenje u središtu ratnih sukoba tokom 18. veka, Tvrđava je tri puta rekonstruisana. Porušen je stari kastel, a veliki deo srednjovekovnih bedema prekrile su nove fortifikacije. Pod austrijskom okupacijom, 1717-39. godine, posle izgradnje novih modernih utvrđenja, Beogradska tvrđava je predstavljala jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi. Građena je prema projektima generala Nikole Doksata Demoreza, Švajcarca u austrijskoj službi. Igrom sudbine, u svitanje jednog martovskog dana 1738. godine, zbog poraza kod Niša, upravo pred bedemima Tvrđave streljan je njen graditelj. Povratku Turaka u Beograd 1740. godine, prethodila su rušenja svih novopodignutih utvrđenja. Do kraja 18. veka Beogradska tvrđava je dobila konačni oblik. U ratnim razaranjima tokom proteklih decenija porušeni su gotovo svi objekti u Gornjem i Donjem gradu, a bedemi znatno oštećeni.

Prema Beogradskoj tvrđavi vode ulice Knez Mihailova i Uzun Mirkova. Na tom pravcu su glavne tvrđavske kapije - Stambol-kapija (unutrašnja i spoljna) i Sahat-kapija. U srednjovekovno utvrđenje ulazilo se sa istočne strane (pored današnjeg Zoološkog vrta), kroz Zindan-kapiju i Despotovu kapiju Gornjeg grada. Donjem gradu prilazi se Bulevarom vojvode Bojovića (Vidin-kapija) i iz Karađorđeve ulice (Mračna kapija).

Kalemegdan

Najlepši je i najveći beogradski park, istovremeno je i najznačajniji kulturno-istorijski kompleks, u kojem dominira Beogradska tvrđava iznad ušća Save u Dunav. Naziv Kalemegdan odnosi se samo na prostorni plato oko Tvrđave koji je osamdesetih godina 19. veka pretvoren u park. Plato je, dok je Tvrđava bila glavno vojno uporište Beograda, služio da se neprijatelj osmotri i sačeka za borbu; zbog toga i njegovo ime potiče od turskih reči "kale" - grad, to jest tvrđava i "megdan" - polje. Turci su Kalemegdan nazivali i Fićir-bajir što znači "breg za razmišljanje".

Preuređivanje u park otpočelo je, posle predaje Tvrđave Srbima (1867), po naređenju kneza Mihaila Obrenovića. Idejne skice za uređenje Kalemegdana napravio je prvi beogradski urbanista Emilijan Josimović. Zelenilo je zasađeno između 1873. i 1875. godine, kada Beogradskom tvrđavom komanduje pukovnik Dragutin Žabarac, ađutant kneza Miloša Obrenovića u doba njegove druge vladavine.

Plansko uređivanje Kalemegdana počinje 1890. Tada je vojska predala park Beogradskoj opštini. Ondašnji predsednik opštine Nikola Pašić odobrio je prvi kredit za uređivanje Kalemegdana od 10.000 tadašnjih dinara. Godine 1905. pristupilo se proširivanju parka, uređivanjem Malog Kalemegdana, koji se prostirao od paviljona "Cvijeta Zuzorić" do Zoološkog vrta.

Pre Prvog svetskog rata Kalemegdanski park završavao se na mestu gde su sada kamene stepenice (vode prema donjoj terasi). Zemljište iza ovih stepenica bilo je sve do 1929. potpuno neuređeno i obraslo u korov. Posle 1931. parkovske površine proširene su i na Gornji grad. U parku je postavljeno više spomenika poznatim kulturnim i javnim radnicima. Na Kalemegdanu su Vojni muzej, Umetnički paviljon "Cvijeta Zuzorić", Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture, Zoološki vrt, dečiji zabavni park, veći broj sportskih igrališta, ugostiteljskih objekata i drugo.

Stari dvor

Stari dvor, palata srpske dinastije Obrenović, u kojoj je danas Skupština grada Beograda, nalazi se na uglu ulica Kralja Milana i Dragoslava Jovanovića. Sagrađen je između 1882. i 1884. po projektu Aleksandra Bugarskog u maniru arhitekture akademizma XIX veka, s namerom da prevaziđe sve dotadašnje rezidencije srpskih vladara.

Engleski putopisac Herbert Vivijen, koji je krajem XIX veka obišao Stari dvor, detaljno je opisao njegovu unutrašnjost: "S leve strane nalazi se otmena dvorana za balove, sa zidovima boje limuna i velikim belim lusterima od venecijanskog stakla, koji na državnim svečanostima prijatno blistaju, osvetljeni električnom svetlošću. Kada prođete kroz prostranu salu za prijeme, ulazite u dvoranu za bankete. U dvorani se sve blista: od parketa do izrezbarenog stola od mahagonija. Za sto može da sedne 60 zvanica. Stolice od kože imaju boju jesenjeg lišća. Pada u oči dobar ukus koji karakteriše svaku stvar, bila ona upotrebna ili služila samo kao ukras. Vaše divljenje još više privlače lepo izrezbarene tavanice koje su nasleđene iz turskog vremena i njihove mode..."

Za Stari dvor vezani su važni događaji iz vremena političke moći dinastije Obrenović: zgrada je podignuta kada je Srbija proglašena za kraljevinu, a u njoj je kralj Milan 22. februara 1889. abdicirao u korist sina Aleksandra. Od 1903. do 1914. Stari dvor je rezidencija dinastije Karađorđević. Od 1919. do 1920. u njemu su se održavale sednice privremene Narodne skupštine, a sve vreme do 1941. dvorske zabave i prijemi visokih stranih gostiju.

Dvor je dva puta oštećen: u Prvom svetskom ratu i u šestoaprilskom bombardovanju 1941. godine. Po završetku Prvog svetskog rata dvor je popravljen, a prva veća adaptacija urađena je oko 1930. Sređivanje i preuređivanje Starog dvora po završetku Drugog svetskog rata trajali su sve do 1947. godine. Arhitektura je tom prilikom znatno izmenjena. Dvor je ostao bez dva kubeta prema bašti, a fasada prema današnjem Bulevaru kralja Aleksandra potpuno je izmenjena. Od tada su u dvoru Prezidijum Narodne skupštine, zatim Vlada FNRJ, Savezno izvršno veće, a od 1961. Skupština grada Beograda.

Stari dvor ima približno kvadratnu osnovu 40x40 m. Njeno rešenje je klasično, sa centralnim unutrašnjim zastakljenim holom. U njemu su nekada bili staklena bašta i naknadno naručene, bogato obrađene hrastove stepenice, koje su vodile na prvi sprat (projektovao ih je poznati arhitekta Jovan Ilkić). Stepenice su uništene u Prvom svetskom ratu. Oko ovog centralnog prostora sa stubovima i galerijama nalazile su se ostale prostorije dvora, među kojima su bile najznačajnije velika dvorana za prijeme i balove i trpezarija. Deo dvora su bile i lepo uređena biblioteka i dvorska kapela prema bašti. Celokupna unutrašnja oprema dvora naručivana je uglavnom iz Beča.

Po spoljašnjoj arhitekturi zgrada je među najlepšim ostvarenjima akademske arhitekture Srbije XIX veka. Najbogatije je obrađena fasada prema bašti sa isturenim terasama koje su omogućavale prisniju vezu sa vrtom. Na ovoj fasadi su najkarakterističniji motiv karijatide u visini prvog sprata, koje iznad terase na krajevima fasade nose bogato obrađene timpanone krajnjih prozora. Karijatide se ponavljaju i na fasadi prema ulici Kralja Milana, a ispod njih je niz dorskih stubova. Na fasadi prema bašti dorski stubovi se javljaju između bogato dekorisanih prozora. Ostale dve fasade su nešto jednostavnije. Suteren i uglovi zgrade obrađeni su u rustici. Ograda terasa i atika rešeni su primenom balustrada. Tri ugla zgrade završavala su se proporcionisanim kubetima.

Danas posetioce očekuje Stari dvor koji je vremenom izmenio svoj prvobitni unutrašnji i spoljašni izgled. Iz Centralnog hola (površine 130 m2) najpre se ulazi u Crveni salon u kome će verovatno najviše pažnje privući "Portret devojke" koji je 1862. naslikao Đura Jakšić. Tu je i slika Ismeta Mujezinovića "Prelaz peko Neretve". U ovom salonu su i pokloni delegacija: dve porculanske vaze sa motivima iz Sankt Petersburga (poklon ruske delegacije) i činija (poklon danske delegacije). Sa leve strane kod ulaza u Žuti salon izložen je faksimil pisma pape Jovana VIII od 16. aprila 878. godine - najstarijeg pisanog dokumenta u kome se pominje slovensko ime Beograd. To je, zapravo, deo Registra pape Jovana VIII koji se danas čuva u Arhivu Vatikana. Pored faksimila je i umetnička interpretacija ovog dokumenta, rad poznatog slikara i grafičara, profesora Fakulteta likovnih umetnosti Branka Miljuša. Sa desne strane kod ulaza izložen je Orden narodnog heroja kojim je Beograd odlikovan 20. oktobra 1974.

U sledećem Žutom salonu nekoliko je izuzetnih slika. Tu su slike Save Šumanovića, Jovana Bijelića, Petra Lubarde, Miodraga-Bate Mihajlovića, Ljube Laha, Jovana Zonjića, Peđe Milosavljevića, Petra Omčikusa i Vase Pomorišca kao i skulpture u drvetu Riste Stijovića. U ovom salonu izloženi su i pokloni stranih državnika, delegacija, udruženja i saveza: veći broj ukrasnih tanjira, vaza i skulptura.

Iz Žutog salona ulazi se u Svečanu salu čija je površina 260 m2. Gornji delovi zidova ukrašeni su vitražima koji ilustruju narodnooslobodilačku borbu i radno pregalaštvo. Na konzolama ispred ogledala, odmah kod ulaza sa leve i desne strane, nalaze se mesingani čiraci visoki 65 cm francuske izrade, dve stojeće pepeljare sa ukrasnim figurama tri zmije (na desnoj strani), kao i dve vaze i porculanski svećnjak (na levoj strani). Na drugom delu sale je bombonjera sa dva anđela, rađena u istoj tehnici kao i čiraci i porculanske vaze. Iz ove sale se može izaći na terasu.

Enterijer Salona XIX veka uredio je Muzej grada Beograda u duhu vremena kada je Stari dvor nastao. Komodica, sekretar, vitrina, dve konzole sa ogledalima, kao i sto i dve stolice u stilu Luj XV predstavljaju originalni nameštaj koji je koristila kraljica Natalija Obrenović, supruga kralja Milana. U vitrini su delovi porculanskih servisa, takođe iz kraljičinog salona, uvezeni sa Zapada. Tu je i porculanski tanjir sa krunom i kraljevskim inicijalima. Izložena crna garnitura u stilu Napoleon III takođe pripada tom vremenu, a u udubljenom delu nalazi se bidermajer salon iz prve polovine XIX veka. Građanska nošnja ilustruje kako su se Beograđani oblačili u prvoj polovini XIX veka. U ovom salonu su portreti viđenih i uglednih građana: trgovca Vula Bogdanovića i njegove žene, autora Franje Grifingera, zatim Stevana Knićanina, nepoznatog autora, Zmaj Jove Jovanovića, rad Uroša Predića iz 1938. portreti Jelisavete Kocić i Đorđa Bimbe, autora Arsenija Petrovića. Na centralnom zidu je velika slika "Veselje pred krčmom", nepoznatog autora.

Ovi reprezentativni prostori u Starom dvoru koriste se za prijeme domaćih i stranih delegacija i uglednih gostiju iz zemlje i sveta, svečanu dodelu priznanja Skupštine grada, prijeme, bankete, balove, koncerte, promocije knjiga i druge kulturne manifestacije. Ostale prostorije su kabineti predsednika, potpredsednika i sekretara Skupštine grada Beograda; predsednika, potpredsednika i članova gradske vlade.

Na užoj teritoriji Grada Beograda ima preko 5.500 ulica, 16 trgova i 32 skvera. Najstarije ulice koje su zadržale prvobitne pravce jesu: Vase Čarapića, Kralja Petra, Cara Dušana, Jevrejska, Narodnog fronta, Gavrila Principa i Karađorđeva. Razvoj ulične mreže počeo je 1867. godine, po odlasku Turaka, kada je usvojen regulacioni plan Beograda koji je sačinio inženjer Emilijan Josimović. Na području 10 gradskih opština najstariji je Studentski trg, a najpoznatiji je Trg Republike.

Knez Mihailova

Pešačka zona i trgovački centar - Knez Mihailova ulica je zakonom zaštićena kao jedno od najstarijih i najvrednijih gradskih spomeničkih ambijenata, sa nizom reprezentativnih zgrada i građanskih kuća nastalih krajem 70-tih godina 19. veka. Smatra se da je još u vreme Rimljana ovde bio centar naselja Singidunum, a u vreme Turaka na ovom području krivudale su ulice sa baštama, česmama i džamijama. Sredinom 19. veka ovde je u gornjem delu bila bašta kneza Aleksandra Karađorđevića. Nakon izrade regulacionog plana Beograda, koji je 1867. izradio Emilijan Josimović, ulica je brzo izgrađena i dobila svoju fizionomiju i sadržaj. U njoj se grade kuće i nastanjuju najuticajnije i najbogatije porodice trgovačkog i političkog Beograda. Godine 1870. Uprava grada je i zvanično krstila ulicu dajući joj ime - ulica Kneza Mihaila.

HOTEL "SRPSKA KRUNA", Knez Mihailova 56, sagrađen 1869. u stilu romantizma, kao najmoderniji hotel u Beogradu. U zgradi je između 1945. i 1970. bila smeštena Narodna biblioteka Srbije, a danas je Biblioteka grada Beograda.

KUĆA MARKA STOJANOVIĆA, Knez Mihailova 53-55, sagrađena oko 1889. kao privatna kuća advokata Marka Stojanovića, u stilu neorenesanse. U njoj je bila Akademija likovnih umetnosti, osnovana 1937. godine, a danas je Galerija Akademije.

BLOK GRAĐANSKIH KUĆA, Knez Mihailova 50, 48 i 46, nastao 70-tih godina 19. veka, čijim se podizanjem označava početak prekida sa tradicionalnom "balkanskom" arhitekturom. Sve tri zgrade imaju jedinstvenu obradu, izvedenu na stilskom prelazu od romantizma ka renesansi. Blok čine tri zgrade:

KUĆA HRISTINE KUMANUDI, Knez Mihailova 50, izgrađena 1870. kao ugaona zgrada na preseku ulica Kneza Mihaila i Dubrovačke. U zgradi je jedno vreme bila smeštena Francusko-srpska banka, zatim belgijski i engleski konzulat.

KRSTINA MEHANA, Knez Mihailova 48, sagrađena 1869. godine, kao administrativno-trgovačka zgrada u kojoj su braća Krstići otvorili istoimeni hotel, a gde su se do izgradnje Gradske skupštine održavale skupštinske sednice.

KUĆA VELJKA SAVIĆA, Knez Mihailova 46, sagrađena 1869. kao stambena kuća sa trgovačkim radnjama. Od prvobitnog izgleda zgrada je pretrpela dosta izmena.

ZGRADA SRPSKE AKADEMIJE NAUKA I UMETNOSTI, Knez Mihailova 35, podignuta 1923-24. godine, po planovima iz 1912. godine, rad Dragutina Đorđevića i Andre Stevanovića, u stilu akademizma sa elementima secesije. U zgradi se nalaze: Biblioteka SANU, jedna od najbogatijih u Beogradu; Arhiv SANU sa bogatom građom o istoriji Srbije; Galerija SANU u prizemlju zgrade, sa posebnom salom za predavanja, knjižara i antikvarnica.

ZADUŽBINA NIKOLE SPASIĆA, Knez Mihailova 33, sagrađena 1889. godine, po projektima arh. Konstantina Jovanovića u stilu neorenesanse, za stambenu kuću beogradskog trgovca Nikole Spasića.

PASAŽ NIKOLE SPASIĆA, Knez Mihailova 19, sagrađen 1912. u stilu secesije.

RESTORAN "GRČKA KRALJICA", Knez Mihailova 51, sagrađena 1835. u stilu akademizma.

HOTEL "RUSIJA", Knez Mihailova 38, zgrada je sagrađena oko 1870. godine, a dograđena 1920.

Kralja Petra Prvog

Ulica Kralja Petra jedna je od najstarijih beogradskih ulica. Pretpostavlja se da su u njoj (pored sadašnje zgrade Narodne banke Srbije, Kralja Petra I 12) u 1. i 2. veku naše ere bili rimski forum, bazilika i terme. U 19. veku u ovoj ulici nalazila se prva zvanična beogradska apoteka (na mestu današnje stambene zgrade u broju 8) i prvi gradski hotel "Kod jelena" (između Gračaničke i Čubrine ulice, srušen 1938). Danas se u ovoj ulici nalaze Patrijaršija Srpske pravoslavne crkve, Saborna crkva, kao i najstarija beogradska Kafana "?". Od 1872. do 1904. zvala se Dubrovačka, a od 1904. do 1946. godine Kralja Petra I. Tada se donjem delu ulice vraća naziv Dubrovačka, a gornjem (od Dušanove ulice do Saborne crkve) daje naziv ulica 7. jula (po datumu ustanka 1941). Od 1995. gornji deo ponovo dobija naziv ulica Kralja Petra I.

KRALJ PETAR I KARAĐORĐEVIĆ
(Beograd, 1844 - 1921), srpski vladar

Školovao se u Beogradu, zatim u Ženevi do 1862. godine, kada je prešao u Pariz, gde je završio vojnu školu u Sen-Siru, a potom kao potporučnik i višu vojnu školu u Mecu (1867). Za vreme francusko-pruskog rata učestvovao u nekoliko bitaka na strani Francuske. U bosansko-hercegovačkom ustanku učestvovao tokom 1875. i do maja 1876. godine, pod imenom Petar Mrkonjić, u borbama protiv Turaka sa četom od oko 200 boraca. Otuda pokušao izmirenje i nudio svoju saradnju Milanu Obrenoviću, no bez uspeha. Februara 1883. otišao u Crnu Goru, gde se oženio ćerkom crnogorskog kneza Nikole. Na Cetinju živeo s porodicom do ženine smrti, 1890. godine, a tada se preselio u Ženevu i ostao tamo do 1903.

Posle ubistva kralja Aleksandra Obrenovića, Narodno predsedništvo 15. juna 1903. izabralo ga je za kralja Srbije. Uveo parlamentarnu ustavnu monarhiju. Pod pritiskom krugova iz "Crne ruke", 22. juna 1914. povlači se s vlasti, motivišući to bolešću, i prenosi vršenje kraljevske vlasti na prestolonaslednika Aleksandra. Za vreme Prvog svetskog rata, pošto je s najvećim teškoćama prešao preko Albanije, živeo u izbeglištvu u Grčkoj do jula 1919. Za njegove vladavine kultura i nauka doživele su "srpski zlatni vek", a sam je ostavio "Ratni dnevnik 1914-15".

Nemanjina

Završetkom Železničke stanice, 1884. Nemanjina ulica postaje jedna od glavnih gradskih saobraćajnica. Ime je dobila 1896.

STEFAN NEMANJA
(Ribnica, 1114 - Sveta Gora, 1200), veliki župan srpski

Osnivač je dinastije Nemanjića. Upravljao oblastima oko Toplice, donje doline Ibra, Rasine, Reke i Dubočice. Posle smrti cara Manojla Komnina (vladao 1143-1180), napao je Vizantiju zajedno sa Mađarima. Nastavio je da ratuje sam i proširuje svoju državu. Srbiji priključuje Zetu, Trebinje, Zahumlje i Metohiju. Kada se Vizantija oslobodila pritiska krstaša, napada Nemanju i primorava ga da joj vrati sve osvojene zemlje preko Morave. Nemanja je uspeo da sačuva samostalnost Srbije.

U jačanju vlasti oslanjao se na crkvu, kojoj, zauzvrat, daje povlastice, poklone i velike posede. Podigao je više crkava i manastira, a 1196. odrekao se prestola u korist srednjeg sina Stefana Nemanjića. Kao Simeon zakaluđerio se u manastiru Studenica i otišao na Svetu Goru. Tamo je, zajedno sa sinom Savom, podigao manastir Hilandar, koji će ubrzo postati duhovno središte Srba.

Studentski trg

Najstariji gradski trg zauzima prostor od ulice Vase Čarapića, oko Univerzitetskog parka, do Uzun-Mirkove ulice.

Za vreme Turaka na ovom mestu se nalazilo tursko groblje, koje se tu zadržalo sve do šezdesetih godina 19. veka. Na delu sadašnjeg Univerzitetskog parka, srpske vlasti su 1824. otvorile Pazarište (kasnije Velika pijaca). Prilikom regulacije grada, posle 1869, konture Studentskog trga su dobile pravilniji oblik. Na jednoj polovini ostala je Velika pijaca, a druga je pretvorena u park. U to vreme, a i kasnije, najlepši ukras Trga predstavljalo je Kapetan-Mišino zdanje, podignuto 1863. U njemu je danas Rektorat Univerziteta u Beogradu.

Kada je 1927. uklonjena Velika pijaca, ceo prostor je pretvoren u park u kojem je još 1897. podignut spomenik Josifu Pančiću, a 1930. ovamo je prenet spomenik Dositeju Obradoviću (sa ulaza u Kalemegdan). Nekada se u parku nalazila česma podignuta u čast kralja Aleksandra Obrenovića.

Pre Prvog svetskog rata ovde su se nalazila dva poznata beogradska hotela: "Makedonija" (na uglu ulice Vase Čarapića i Studentskog trga) i "Imperijal" (pored Kapetan-Mišinog zdanja). Na uglu Studentskog trga i Uzun-Mirkove ulice postojala je poznata kafana "Ujedinjenje", srušena 1935.

Danas se Studentski trg nalazi u središtu između nekoliko fakulteta (Filozofski, Filološki, Prirodno-matematički).

Terazije

Trg Terazije obuhvata područje od Sremske ulice do ulice Kralja Milana.

Najpoznatiji je beogradski trg. Počeo je da se formira u prvoj polovini 19. veka; četrdesetih godina knez Miloš Obrenović naredio je da se srpske zanatlije, naročito kovači i kazandžije, isele iz varoši u šancu, gde su bili izmešani sa turskim življem, i da svoje kuće i radnje podignu na mestu današnjih Terazija. Ilija Čarapić (sin Vase Čarapića), koji je izvesno vreme bio i predsednik Beogradske opštine, imao je poseban zadatak da ovim zanatlijama deli placeve na Terazijama; ko god je pristao da ogradi plac, dobio ga je besplatno.

O postanku imena Terazije istoričar i književnik Milan Đ. Milićević zabeležio je: "Uvodeći vodu u varoš Beograd, Turci su duž onoga đeriza (zidanog vodovoda), koji uzima vodu iz mokroluških izvora, na izvesnim daljinama zidali kule, na koje su vodovodnim cevima izvodili vodu da bi ona dobila viši skok za svoj dalji tok". Jedna od takvih kula bila je postavljena na mestu gde je sada Terazijska česma. Pošto su Turci te kule zvali terazije za vodu, ovaj trg je dobio naziv Terazije.

Sve do polovine šezdesetih godina 19. veka na Terazijama su se nalazile, uglavnom, prizemne i jednospratne zgrade. Godine 1860. vodovodna kula je uklonjena i na njenom mestu je postavljena Terazijska česma u znak sećanja na kneza Miloša. Česma je prilikom prve rekonstrukcije trga, 1911. godine, premeštena u Topčider, a ponovo vraćena na Terazije 1976. Značajne promene učinjene su na Terazijama 1911-1912. godine, kada su potpuno preuređene. Sredinom trga postavljeni su pravilni cvetni skverovi, ograđeni niskom gvozdenom ogradom, a na delu prema današnjoj Nušićevoj ulici izgrađena je velika fontana.

Krajem 19. i u prvoj polovini 20. veka Terazije su centar društvenog života Beograda; Najpoznatiji hoteli, kafane i trgovinske radnje smešteni su ovde. Od značajnijih objekata, koji su se nalazili ili se i sada nalaze na Terazijama, treba pomenuti hotel "Pariz", sagrađen oko 1870. na mestu gde je danas Bezistan. Srušen je prilikom rekonstrukcije trga 1948. Na mestu gde je danas "Dušanov grad" bila je kafana "Kod zlatnog krsta" u kojoj je 6. juna 1896. održana prva bioskopska predstava. Do hotela "Pariz" bio je stari hotel "Kasina", sagrađen oko 1860. godine, u kojem je 1918. kratko vreme zasedala Narodna skupština Srbije. Ovde su, do 1920. godine, priređivane predstave Narodnog pozorišta. Sadašnji hotel "Kasina" sagrađen je na istom mestu 1922. Na ovoj strani Terazija, između dva rata, nalazili su se kafana i bioskop "Takovo". I danas je na Terazijama hotel "Moskva", sagrađen 1906 u stilu secesije.

Godine 1936, na temeljima starog, sagrađen je novi hotel "Balkan". Na mestu male kafane "Albanija" podignuta je 1938. istoimena palata. Pred Drugi svetski rat dovršena je zgrada u kojoj je danas Pozorište na Terazijama, a gde se nekada nalazila čuvena "Šiškova kafana". Svoj definitivni oblik Terazije su dobile prilikom poslednje rekonstrukcije 1947. godine, kada su uklonjeni skverovi, fontana i tramvajske šine. U znak sećanja na petoricu rodoljuba koje su nemački fašisti obesili na Terazijama 17. avgusta 1941. godine, na uglu Trga Nikole Pašića i Terazija podignut je spomenik 1983.

Trg Nikole Pašića

Trg Nikole Pašića nalazi se između Terazija, Bulevara kralja Aleksandra i ulice Dečanske, i najmlađi je beogradski trg; izgrađen je 1953. kada je na njemu postavljen vodoskok.

U prvoj polovini 19. veka ovde je bila pusta livada koju je presecao Carigradski drum. Taj deo druma postepeno se pretvarao u ulicu koja se najpre zvala Sokače kod "Zlatnog topa" (po istoimenoj kafani u blizini), a zatim Markova ulica. Nedaleko od mesta gde je sada zgrada Narodne skupštine, na početku Vlajkovićeve ulice, nalazila se jedana od najvećih turskih džamija - Batal-džamija, koja je srušena 1869. godine.

Posle Prvog svetskog rata ovde su se nalazile uglavnom prizemne i jednospratne zgrade. U jednoj od njih bio je smešten sud za Srez beogradski (poznatiji kao "Seljački sud"), gde je za vreme nemačke okupacije bio zloglasni zatvor Gestapoa. Između dva rata izgrađene su zgrade Narodne skupštine (1936), Agrarne banke (posle rata ovde je bio smešten CK KPJ), zatim zgrada lista "Vreme" (sada "Borba"), bioskopa "Beograd" i druge.

Urbano i arhitektonsko formiranje trga otpočelo je posle Drugog svetskog rata, kada su porušene stare zgrade, premeštena tramvajska okretnica, izgrađen vodoskok, uklonjene ograde ispred bivše dvorske bašte i Narodne skupštine, i podignut veliki broj zgrada, među njima Dom sindikata, zgrada Gradske uprave, Investiciona banka. Ovaj trg je dugo nosio ime Trg Marksa i Engelsa.

Na Trgu je 1998. podignut spomenik Nikoli Pašiću.

Trg Republike

Glavni gradski trg obuhvata prostor između "Gradske kafane", bioskopa "Jadran", Narodnog pozorišta i Centralnog kluba Vojske Srbije.

Sadašnji trg formiran je posle rušenja Stambol-kapije (1866) i podizanja zgrade Narodnog pozorišta (1869). Stambol-kapija, koju su sagradili Austrijanci početkom 18. veka, nalazila se između spomenika knezu Mihailu i Narodnog pozorišta. To je bila naveća i najlepša kapija u vreme dok je grad bio opasan šancem. Kroz nju je vodio put za Carigrad (Istanbul), po kome je i dobila ovaj naziv. U narodu je Stambol-kapija ostala zapamćena po tome što su Turci na prostoru ispred nje vršili egzekuciju "sirotinje raje" nabijanjem na kolac. Prilikom zauzimanja Beograda (1806) pred ovom kapijom smrtno je ranjen Vasa Čarapić, poznati vojskovođa iz Prvog srpskog ustanka. U spomen na ovaj događaj ulica u blizini ovog mesta dobila je njegovo ime, a podignut je i spomenik.

Posle uspostavljanja srpske vlasti i rušenja Stambol-kapije, prostor današnjeg Trga Republike dugo je ostao neizgrađen. Narodno pozorište stajalo je više od 30 godina kao jedina velika zgrada. Kada je 1882. podignut spomenik knezu Mihailu, počelo je postepeno urbano formiranje ovog trga. Na mestu današnjeg Narodnog muzeja bila je podignuta dugačka prizemna zgrada u kojoj se, između ostalog, nalazila poznata kafana "Dardaneli", stecište umetničkog sveta. Zgrada je srušena da bi se na njenom mestu 1903. podigla Uprava fondova (sadašnja zgrada Narodnog muzeja). U malom parku pored Narodnog pozorišta, sve do Drugog svetskog rata, nalazili su se poznata kafana i bioskop "Kolarac" (zgrada je bila vlasništvo trgovca i dobrotvora Ilije Milosavljevića Kolarca). Palata "Riunione", u kojoj se nalazi bioskop "Jadran", sagrađena je 1930.

Na prostoru današnjeg Doma štampe, sve do Drugog svetskog rata, stajale su stare prizemne i jednospratne zgrade sa trgovačkim radnjama. Većina ovih zgrada porušena je prilikom nemačkog bombardovanja 6. aprila 1941. Posle Drugog svetskog rata uklonjene su tramvajske šine (između dva rata ovde je bila tramvajska okretnica) i premešten skver na kojem su kratko vreme posle oslobođenja bili grobnica i spomenik borcima Crvene armije palim u borbi za oslobođenje Beograda 1944. (njihovi posmrtni ostaci preneseni su na Groblje oslobodilaca Beograda). Kasnije je podignuta i najveća zgrada na ovom trgu, Dom štampe, u kojoj se nalaze "Gradska kafana" i Međunarodni pres-centar.

Trg Slavija

Trg Slavija obuhvata prostor između ulica Kralja Milana, Beogradske, Makenzijeve, Svetosavske, Bulevara oslobođenja, Deligradske i Nemanjine.

Ovaj trg sve do osamdesetih godina 19. veka bio je baruština gde su Beograđani išli u lov na divlje patke. Kada je Englez Frensis Makenzi, poznat kao poslovan čovek, kupio veliki prostor iznad današnjeg trga i isparcelisao ga radi prodaje, počelo je i njegovo formiranje. Makenzi je ubrzo sebi podigao kuću na Slaviji (na mestu nekadašnjeg bioskopa "Slavija"), koja je 1910. pretvorena u Socijalistički narodni dom, stecište radničkog pokreta.

Ostale omanje zgrade na uglu ulice Kralja Milana i Trga, u kojima su se nalazile poznate kafane "Tri seljaka" i "Rudničanin", srušene su pred Drugi svetski rat i u toku rata. Godine 1962. podignut je moderan hotel "Slavija", koji je docnije dograđen. Trg je jedno vreme nosio naziv po istaknutom vođi socijalističkog pokreta u Srbiji Dimitriju Tucoviću, čiji je spomenik postavljen u centru trga.

Slavija je jedan od glavnih gradskih orijentira, značajno saobraćajno čvorište, ali i urbanistički nedovršena celina, kojoj tek predstoji ozbiljno uređivanje.

Na gradskom području ima 39 javnih česama koje se snabdevaju vodom za piće iz Beogradskog vodovoda. Pored njih, 5 česama podignuto je na izvorima. Na gradskom području ima 18 fontana, a po veličini i dekoru izdvajaju se fontane na Trgu Nikole Pašića i Trgu Republike, kao i fontana ispred hotela "Interkontinental". Sam centar grada, Bezistan, od 1959. krasi fontana "Žena sa školjkom". Prva fontana izgrađena je 1927. na Terazijama kod tadašnje tramvajske okretnice, a uklonjena je 1947. prilikom rekonstrukcije trga.

Na teritoriji deset gradskih opština ima 65 javnih parkova ukupne površine 36,2 hektara. Najpoznatiji su Kalemegdanski park, Tašmajdanski park, Park prijateljstva, Hajd-park i Pionirski park. Prvi javni park uređen je 1860. na uglu ulica Kneza Miloša i Nemanjine, a nazvan je Finansijski park. Uređivanje zelenih površina počinje u 19. veku, a prvi drvoredi zasađeni su između 1840. i 1845.

Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
Kalemegdan 14, tel. 3287-420, www.belgradeheritage.com

Republički zavod za zaštitu spomenika kulture
Radoslava Grujića 11, tel. 2454-786, www.heritage.gov.rs

Zavod za proučavanje kulturnog razvitka
Rige od Fere 4, tel. 2637-565, www.zaprokul.org.rs

Prvi javni spomenik u Beogradu podignut je 1848. u sadašnjem Karađorđevom parku, posvećen junacima Prvog srpskog ustanka poginulim 1806. pri zauzimanju Beograda. Spomenik je podigao knez Aleksandar Karađorđević.

Na beogradskim trgovima i u parkovima u 10 gradskih opština podignuto je 192 spomenika i postavljeno je 237 skulptura. U prigradskim opštinama ima 70 spomenika i skulpturalnih dela.

Na području Beograda nalazi se 449 nepokretnih kulturnih dobara od kojih su 398 spomenici kulture, 21 prostorno kulturno istorijska celina, 22 arheološka nalazišta, 8 znamenita mesta, od toga 15 dobara od izuzetnog i 51 od velikog značaja za Republiku Srbiju. Brigu o nepokretnom kulturnom nasleđu naše prestonice poverena je od 1960. godine Zavodu za zaštitu spomenika kulture koji izrađuje predloge Odluka za utvrđivanje za kulturno dobro, izrađuje i izvodi projekte, priprema izložbe i izdaje publikacije u cilju popularizacije i prezentacije našeg kulturnog blaga kako bismo ga sačuvali i ostavili u nasleđe generacijama koje tek dolaze.

Neki od spomenika kulture koji su ujedno i najprepoznatljiviji simboli Beograda su Beogradska tvrđava, Dositejev licej, Konak kneginje Ljubice, Konak kneza Miloša, Saborna crkva, Bajrakli džamija, Spomenik Pobedniku i Vuku Stefanoviću Karadžiću, Dom Jevrema Grujića koji je ujedno i prvi objekat na teritoriji Beograda koji je utvrđen za nepokretno kulturno dobro.

Prostorno kulturno-istorijske celine, odnosno nepokretna kulturna dobra prostornog karaktera, kroz koja svakodnevno prolazimo, su Područje knez Mihailove ulice, Topčider, Gročanska čaršija, Kosančićev venac, Staro jezgro Zemuna, Centralna zona Novog Beograda, Svetosavski plato, Terazije, dok se na najstarijim istorijskim slojevima našeg grada nalaze arheološka nalazišta Vinča, Antičkog Singidunuma koji se prostire preko čak 5 gradskih opština i Antičkog Taurunuma u Zemunu. Znamenita mesta poseduju spomeničke vrednosti kao mesta značajnih istorijskih događaja poput Bojčinske šume i Spomenika i groblja oslobodilaca Beograda 1806. godine.